Muzeum Śląskiego Września 1939 r. w Tychach wzbogaciło się o kolejne cenne eksponaty. Są to części przedwojennego, terenowego fiata 508 III/W łazik. Był on produkowany dla polskiej armii przed II wojną światową. Części wydobyli pasjonaci historii z ziemi w rejonie Klimontowa (woj. świętokrzyskie). Znalezisko trafiło do Tychów nieprzypadkowo. Arkadiusz Dominiec, właściciel Muzeum Śląskiego Września, posiada bowiem w kolekcji oryginalnego fiata 508 III/furgon. To podobny model do łazika.
Jak informuje nas Arkadiusz Dominiec, w październiku br. części fiata 508 łazika odkryła Świętokrzyska Grupa Eksploracyjna oraz Stowarzyszenie Historyczno-Eksploracyjne Kohorta. – Poszukiwacze otrzymali sygnał, że w szczerym polu, w rejonie Klimontowa, prawdopodobnie zalegają elementy jakiegoś ciężkiego pojazdu, może nawet czołgu – mówi A. Dominiec.
– Okazało się jednak, że to nie czołg, ale m.in. silnik i chłodnica z przedwojennego łazika. Nikt nie wie w jaki sposób części tego samochodu znalazły się w polu. Poszukiwacze z świętokrzyskiego ogłosili na Facebooku, że szukają muzeum, które zakonserwowałoby i zaopiekowałoby się znaleziskiem. Dzięki pośrednictwu Sławomira Badowskiego, pasjonata historii z Tychów, 28 listopada br. części trafiły do mojego muzeum. Po konserwacji będą udostępnione zwiedzającym – dodaje Arkadiusz Dominiec.
Oglądamy silnik, skrzynię biegów, chłodnicę i prądnicę legendarnego łazika. Na razie wstępnie oczyszczone, ale jeszcze skorodowane. Mimo to widoczne są sygnatury producentów części. Były wytwarzane w różnych polskich zakładach. – Silnik w Państwowych Zakładach Inżynierii (PZInż.) w Warszawie; chłodnica w fabryce na Bielanach, a prądnica w fabryce MOJ w Katowicach, która przed wojną produkowała również motocykle. W drugiej połowie lat 30. XX wieku fiaty 508 III/W łazik były produkowane dla wojska właśnie przez PZInż. w Warszawie – mówi Arkadiusz Dominiec.
Pierwowzorem wojskowych fiatów był model cywilny 508 III junak. Tak się powiem składa, że początki fabryki Fiata w Polsce to nie czasy PRL-u z modelami 125p czy 126p. 21 września 1931 r. przedstawiciele włoskiego Fiata i Państwowych Zakładów Inżynierii (PZInż.) zawarli umowę licencyjną na montaż samochodów osobowych i ciężarowych w Polsce. Seryjny skład osobowego fiata 508 rozpoczęto w 1935 r. Z czasem coraz więcej części do tych aut pochodziło z polskich fabryk. Pierwsze pojazdy dla wojska dostarczono w 1937 r. Do wybuchu wojny zbudowano tylko 1500 sztuk łazików.
Jak pisze portal zwiadowcahistorii.pl w artykule „W szczerym polu znaleźli polski przedwojenny samochód!”, łazik posiadał otwarte nadwozie, co umożliwiało szybkie opuszczenie lub zajęcie miejsc w aucie. Jedyną osłoną był składany brezentowy daszek. Nadwozie było stalowe, ale oparte na drewnianym szkielecie. Silnik znajdował się z przodu, a z tyłu znajdowało się miejsce na bagaż. Pojazd był czteroosobowy. Miał jedną oś napędową, terenowe ogumienie, blokadę mechanizmu różnicowego oraz terenowe przełożenia przekładni głównej, a czasem też skrzyni biegów.
Jak czytamy w portalu zwiadowcahistorii.pl, przednia szyba łaziska była opuszczana co pozwalało na prowadzenie ognia z pojazdu. Jego wnętrze posiadało specjalny uchwyt na broń i torbę na granaty. W niektórych egzemplarzach było montowane uzbrojenie, głównie karabin maszynowy browning wz. 1928.
W kolekcji Arkadiusz Domińca znajduje się inny model fiata 508 III. To furgon z brezentową skrzynią. Samochód tego typu furgon również był produkowany w II RP. W przedwojennej polskiej armii wykorzystywano go m.in. do transportu amunicji czy też holowania armat przeciwpancernych bofors wz. 36.
– Kupiłem fiata 508 furgona w 2010 r. w północnych Włoszech. To oryginał z 1934 r. Mimo, że wiele lat stał garażu, po wlaniu paliwa do baku odpalił od razu. Oczywiście pojazd przeszedł generalny remont – wspomina A. Dominiec. Można oglądać go podczas imprezy historycznej „Bitwa Wyrska. Bój o Gostyń”, inscenizującej walki Wojska Polskiego i Wehrmachtu w pierwszych dniach września 1939 r.
